شب گرامیداشت قطران تبریزی در بنیاد ایرانشناسی – شعبۀ آذربایجان شرقی و با حضور علاقه‌مندان و فعالان فرهنگی آذربایجان برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، محمود عابدی، عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مصحح دیوان قطران تبریزی، در این نشست گفت: قطران تبریزی یکی از شاعران معروف سدۀ پنجم و بزرگترین شاعر آذربایجان پیش از نظامی و خاقانی است و دیوان او از مهم‌ترین منابع تاریخی و حتی گاه تنها منبع دوره‌ای از تاریخ آذربایجان است.
او افزود: شعر قطران دنبالۀ شعر عصر غزنوی است و از شعر فرخی، عنصری و ناصرخسرو تأثیر پذیرفته است؛ اما، در روزگار خود به شهرت رسیده است.
به گفتۀ این عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، شعر قطران سند حضور شاهنامه در آذربایجان و اران سدۀ پنجم است و مضامین و تعابیری از سخن فردوسی و اشارات گوناگونی به قهرمانان شاهنامه در آن آمده است که آشنایی و الفت او را با سخن حکیم طوس تأیید می‌کند.
عابدی ادامه داد: در واقع دیوان قطران سندی معتبر برای پیشینۀ حضور زبان و ادب فارسی در آذربایجان است و باتوجه به آن، بیش از پیش باید پذیرفت که زبان فارسی، هم‌چنان که در دیگر مناطق ایران زمین، با وجود تنوّع فراوان زبان‌ها و گویش‌های محلی، زبان مشترک مردم به‌شمار می‌آمده، در آذربایجان و اران نیز زبان مشترک اهل علم و ادب بوده است.
محمود عابدی درادامه افزود: قطران پیش از دوران حمله مغول زندگی می‌کرده و حملۀ مغول را درک نکرده است و در دیوانش، برخی واژه‌ها متعلق به عصر زیست شاعر و برخی ویژۀ خود شاعر است. هدف از تصحیح این دیوان، کشف همین لغاتی است که در دوره‌ای خاص در زبان فارسی به کار رفته و فارسی‌شناسان در صدد کشف آن‌ها هستند.
محمد طاهری خسروشاهی، رئیس بنیاد ایرانشناسی، شعبۀ آذربایجان شرقی دربارۀ ضرورت تصحیح دیوان قطران تبریزی گفت: محمد نخجوانی هفتاد سال دیوان قطران را تصیحح و در تبریز منتشر کرد، با گذشت زمان ضرورت تصحیح مجدد دیوان قطران احساس می‌شد و «محمود عابدی» با همکاری «مسعود جعفری جزی»، «تهمینه عطائی» و «شهره معرفت» در فرهنگستان زبان و ادب فارسی اقدام به تصیحح دیوان قطران کردند.
او زبان دشوار قطران را یکی از عللی عنوان کرد که موجب می‌شود هرکسی جسارت تصیحح دیوان قطران را پیدا نکند.
به گفتۀ او با این که قطران در سدۀ پنجم زندگی می‌کرده؛ اما، همۀ نسخ خطی دیوان او متعلق به سال‌های ۱۰۰۵ به بعد است.
او ذکر نسخه‌بدل‌های ابیات را یکی از مزیت‌های این تصیحح عنوان کرد و گفت: این کار به‌ویژه برای دانشجویان بسیار کارآمد خواهد بود. همچنین در مقابل برخی ابیات، علامت سؤالی گذاشته شده که نشان می‌دهد معنا را فدای لفظ نکرده‌اند و این خیلی مهم است. او افزود: مقدمۀ کتاب هم در حد یک رسالۀ مستقل است و در توضیحات پایان کتاب هم به مطالب بسیار ارزنده‌ای اشاره شده است و ارزش این دیوان را دوچندان می‌کند.
اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب گفت: مؤسسۀ میراث مکتوب امسال ۳۰ ساله می‌شود و تا به امروز ۴۶۰ کتاب را تصحیح و به چاپ رسانده است. ما در این مسیر مشکلات تصحیح را به خوبی لمس کرده‌ایم. در آثاری که تا به امروز منتشر کرده‌ایم، حدود سه هزار لغت وجود دارد که در فرهنگ لغت نیستند. دیوان قطران تبریزی هم چنین ویژگی دارد و در این اثر واژگان مخصوص منطقۀ آذربایجان به وفور یافت می‌شود.
او کار محمود عابدی در تصیحح دیوان قطران را بسیار ارزشمند عنوان کرد و گفت: در هر صفحۀ این تصیحح گاهی حدود چهل پاورقی آورده شده است و به نظرم مطالعۀ این تصیحح یک کلاس درس حرفه‌ای برای همۀ پژوهشگران و علاقه‌مندان به دانش تصحیح است.
باقر صدری‌نیا، استاد دانشگاه تبریز در ادامه گفت: اگر رودکی را پدر شعر فارسی بنامیم، قطران تبریزی هم پیشاهنگ شعر فارسی آذربایجان است. او راهگشا و نماد وحدت فرهنگی ایران بوده است. قطران تبریزی در عصری که در آن زندگی می‌کرده، بسیار مشهور بوده و شعر او از جنبه‌های مختلف قابل تأمل است.
