توضیحات

مجموعه : یادداشت

انتشار : یکشنبه 16 ارديبهشت 1403 ساعت 23:51

بازدید: 4

بیماری اصلی شعرِ روزگارِ ما از همین‌‌جا شروع می‌شود که خودش نه‌تنها فُرمی –جز کار نیما– به وجود نیاورده است، بلکه فرم‌های شگفت‌آوری را که محصولِ نبوغِ خیّام و فردوسی و حافظ و مولوی و سعدی است، به یک سوی نهاده و در فرمِ بی‌فرمی ربعِ قرنی است که در جا می‌زند (چند کار منثور شاملو، آن هم نه همهٔ کارهایش را استثنا باید کرد که در بی‌فرمیِ ظاهری آنها نوعی فرم، اما نه فرم نهایی وجود دارد.)

به عقیدهٔ من بُن‌بستِ شعر معاصر به دست کسانی خواهد شکست که یا فرم تازه‌ای ابداع کنند –کاری که نیما کرد و شاگردانش کمال بخشیدند– یا یکی از فُرم‌های تجربه‌شدهٔ قدیم یا جدید را با حال‌و‌هوایِ انسان عصرِ ما انس و الفت دهد و در فضای آن فرم‌ها، تجربه‌های انسانِ عصر ما را شکل دهد.

می‌توان غزل گفت و غزل را به عنوان یک فرمِ باز، یک قالب گسترده و یک قاب پذیرفت؛ قابی که همه نوع تصویر –از منظره گرفته تا انواع پُرتره‌ها، در هر سبکی از سبک‌های نقاشی– در آن می‌تواند جای بگیرد، آن هم در زبانی که مادرِ همهٔ «غزل»‌های جهان است و هیچ زبانی نمی‌تواند بگوید برای «غزل» امکاناتی بیشتر از زیان فارسی دارد.

من این حرف‌ها را به عنوان دفاع از غزل، به آن معنیِ احمقانهٔ «غزل‌های انجمنی» نمی‌گویم.
می‌خواهم این مطلب بسیار ساده را یاد‌آور شوم که ادبیات و هنر، مجموعه‌ای از فرم‌های خاص‌اند و تحوّلات هریک از این فرم‌ها، به معنی نفی و انکار یا به کنار نهادن دیگر فرم‌ها نیست.
ما در شعرِ سنّتی خویش قوالبی داریم و در داخلِ این قوالب فرم‌های بسیاری؛ فرم‌های ضعیف، نیرومند، راحت و دشوار.

پیدایش قالب شعر آزاد، یا عروضِ نیمایی، به هیچ روی نفی مطلق آن قوالب نیست.
آن قوالب می‌توانند آبستنِ فرم‌های خلّاق، برای بعضی از حال و هواهای عصر ما و عصر‌های آینده باشند.

محمدرضا شفیعی کدکنی
با چراغ و آینه، ۶۷۶–۶۷۳

توضیحات

مجموعه : یادداشت

انتشار : جمعه 07 ارديبهشت 1403 ساعت 00:12

بازدید: 25

 

تمامی آثار سعدی در تاجیکستان با خطّ سیریلیک منتشر و حتی به دو اثر معروف او، گلستان و بوستان شرح‌های مفصل از سوی محققان این خطه نوشته شده است.

توضیحات

مجموعه : یادداشت

انتشار : جمعه 07 ارديبهشت 1403 ساعت 00:09

بازدید: 40

انسان در نگاه سعدی، درست کردار، مدارا پسند، دیندار حقیقی و عاشق واقعی به شمار می‌رود.

توضیحات

مجموعه : یادداشت

انتشار : جمعه 07 ارديبهشت 1403 ساعت 00:01

بازدید: 25

شیرازِ عصر سعدی، آن شهر شکوفا و زیبا که مقارن با همان روزگاران زیباییِ بازارها و باغ‌ها و آب‌هایش اعجاب ابن بطوطه (۷۰۳-۷۷۰ ﻫ.ق)، جهانگرد مغربی، را برانگیخته است تا جایی که در سرتاسر مشرق‌زمین تنها این شهر را با دمشق، عروس شهرهای اسلامی، قابل رقابت بداند، همچنان پررونق و پر زرق و برق است

و دست‌درازی‌های مدرنیسم و رویِش هندسی سیمان و آهن و سنگ نتوانسته نشانه‌های دیرینگی تاریخی را از این «مُلک سلیمان»، از این «دارالعلم» بزداید. در شمال شرقی این شهر، حتّی پس از گذشت هفت قرن، بقعه‌ای که شیخ مشرفّ‌الدّین مصلح بن عبدالله سال‌های پایانی عمر پُربار خویش را در آنجا گذرانده، چونان تکّه‌ای از بهشت که بر زمین جا مانده باشد، زیارتگاه مردمانِ ایران و جهان است.

بناهای شکوهمند اگر سر به ربقۀ توصیف نیز درآورند و بگذارند تا واژه‌های بی‌قدر و قیمت و قاعده درباره‌شان بنویسند، این قدر هست که هرکس از زاویه دیدِ خود بدان‌ها می‌نگرد و به چشم‌انداز یا چشم‌اندازهایی از آن‌ها می‌پردازد و سعدی شیرازی از آن بناهاست که بی‌‌گزافه و گمان، می‌توان مجلس را تمام شده و عمر را به پایان رسیده دید و خود را همچنان در اوّل وصف او!

تـو از معابـــد مشرق‌زمین عظیم‌تــری

کنون شکوه تو و بُهت من تماشایی است

باری؛ چنانکه گفته شد سعدی را از چشم‌اندازهای گونه‌گون می‌توان دید و بررسید. از یک چشم‌انداز، سعدی به تمامی «شاعر عشق» است. نه تنها یک باب از بوستان و یک باب از گلستان را به نام عشق کرده، بلکه غزلیّات او نیز آیینۀ تمام‌نمای عشق است: عشق به خدا، عشق به انسان و عشق به طبیعت. برخی، دریافت و پرداخت سعدی از عشق را «سویۀ آشکار دیگری از اندیشۀ انسان‌گرا و دستاورد تجدّد او» دانسته‌اند[۱]. به راستی این ادّعای او که:

ز خاک سعدی شیـراز بـوی عشق آیـد

هـزار سال پس از مرگ او گـرش بویی

ابداً بی‌وجه نیست و گو اینکه خود به تمامی جنس و جنمِ سروده‌ها و نوشته‌های خویش را آن‌طور که می‌پسندیده، برای ما بازشناسانده است. طرفه آنکه در کتاب جامع الصّنایع و الاوزان (۷۷۰-۷۷۸ ﻫ.ق)، نوشتۀ سیف جام هروی، به مثابۀ سالمندترین رساله در سبک‌شناسی شعر پارسی، نویسنده که به گونه‌بندی طرزهای شعری به نُه طرز و اختصاص هرکدام به یک شاعر دست برآورده است، آن‌گاه که پای «طرز عاشقانه» به میان آمده، آن را دربردارندۀ سلاست و ذوق و طرز سعدی دانسته است[۲].

در کوچه‌باغ عاشقانه‌های سعدی، از جمله «سوگند»های او تماشایی است. نمونه را در غزلی نغز و نزه خطاب به یار گفته است:

قسم به جــان تو گفتــن طریــق عزّت نیست

به خاک پای تو – وان هم عظیم سوگند است –

یعنی آن اندازه قیمتی هستی که خوش نمی‌دارم به جان تو سوگند بخورم؛ اگر پای سوگند خوردن نیز در میان باشد، باید به خاک پای تو سوگند خورد و آن نیز سوگند کمی نیست. امّا موضوع سوگند سعدی چیست؟ یعنی به جان که نه، به خاک پای یار سوگند می‌خورد که چه؟

کـــه با شکستن پیـــمان و برگـــرفتن دل

هنـــوز دیده بـــه دیدارت آرزومنــد است

فوق‌العاده است! یا در مصراعی دیگر از غزلی دیگر خطاب به یار می‌گوید: «به وصالت!» به وصالِ یار سوگند می‌خورد که چه؟

بـه وصالت، که مرا طاقت هجران تو نیست!

اگر تابلوهای نقّاشی کمال‌الدّین بهزاد یا کمال‌الملک به مصراع‌های شعر تبدیل می‌توانستند شد، به این قبیل مصراع‌های سعدی می‌توانستند تبدیل بشوند.

این تازه ابتدای کار است و هزار بادۀ ناخورده در رگ تاک. نظم و نثر سعدی سرشار است از ایده‌ها و آرای سیاسی، اجتماعی، اخلاقی، حکمی، تربیتی و… که همچنان می‌توانند موضوع گفت‌وشنفت‌های اندیشه‌ورزانه باشند. به درستی او را «ضمیر آگاه ایران» نامیده و برآن‌اند که «فشردۀ تاریخ اجتماعی و روانی جامعۀ ایرانی در کلّیّات او انعکاس یافته[۳]». تأثیر آثار سعدی بر داستان‌نویسی مدرن ایران، بر داستان کوتاه غنایی، بر طنز پارسی و بر لحن عاطفی و مختصّات زبانی شعر معاصر (چه در فرم‌های سنّتی و چه در فرم‌های نو) نیز چیزی نیست که به چشم نیاید و یا انکار توان نمود.

اینکه سعدی در بوستان، حماسه‌سرای بزرگ طوس را به مبارزه طلبیده (فارغ از آنکه نتیجه چه می‌تواند بود)، از آن است که او عیارِ هنر خود را خوب می‌شناسد و می‌داند که با شاعران درجه‌چندم دست به گریبان شدن، برازندۀ او نیست. و مگر نه آنکه حافظ، خداوندگار غزل، اگر یک جا، تنها یک جا، در رقابت با کسی کم آورده باشد، آن جایی است که خواسته پا جای پای سعدی بگذارد و با پیش چشم داشتن شاهکار سعدی با مطلع «بگذار تا مقابل روی تو بگذریم / دزدیده در شمایل خوب تو بنگریم»، گفته است:

بگــذار تــا بـه شارع میخانه بگذریم

کـز بهر جرعه‌ای همه محتاج این دریم

باری؛ این باب همچنان مفتوح است و خوشا به حال کسانی که کتاب‌هایشان برای سده‌ها و نسل‌ها همچنان باز است و قابل خواندن و آموختن و لذّت بردن.

نویسنده: دکتر مجاهد غلامی

عضو هیئت علمی دانشگاه خلیج فارس

 

پانوشت‌ها:

[۱]. میلانی، عبّاس و میرزاده، مریم (۱۳۹۹). انسان‌گرایی در سعدی. چ.۲. تهران: زمستان. ص. ۹۰.

[۲] . سیف جام هروی (۱۳۹۹). جامع الصّنایع و الاوزان. زینب صادقی‌نژاد (مصحح). تهران: سخن. ص. ۲۴۹.

[۳] . اسلامی ندوشن، محمّدعلی (۱۳۹۳). چهار سخنگوی وجدان ایران. تهران: قطره. ص. ۱۰۷.

توضیحات

مجموعه : یادداشت

انتشار : یکشنبه 02 ارديبهشت 1403 ساعت 23:27

بازدید: 144

آن‌چه اسباب ماندگاریِ این اثر هشتصدساله را فراهم آورده، شاید در توان یک پژوهشگر به‌تنهایی نباشد؛ اما حق‌گزاری درمورد گلستان سعدی به‌ویژه پس از آن‌که داستان‌نویسی به برخی حکایت‌های گلستان هجمه وارد کرده‌است، بر شانه‌ی هر پژوهشگر ادب فارسی سنگینی می‌کند؛ خاصه آن‌که می‌دانیم این اثر از سده‌ی 17 میلادی (1634) از مرزهای ایران خارج گردیده، و نخست به زبان‌ فرانسه برگردانده شد، و در کتاب‌های درسی کودکان فرانسوی از سده‌ی نوزدهم راه یافته‌است، و این‌همه نشان از اهمیت اخلاقیِ این متن اثرگذار دارد. ترجمه‌های بعدی آن به زبان آلمانی و انگلیسی و لاتین و هلندی و اسپانیایی و درمجموع اغلب زبان‌های زنده‌ی جهان، حکایت دارد که پاس‌داران این شاه‌کار ادبی دیگر تنها فارسی‌زبانان نیستند؛ بل‌که اثری جهانی‌ست. شاید جالب باشد که تنها 20ترجمه‌ی متفاوت گلستان به زبان انگلیسی وجود دارد، و جالب‌تر آن‌‌که بسیاری از شاعران و نویسندگان اروپایی از گلستان سعدی و حکایت‌هایش در متن‌های خود بهره برده‌اند. مانند: لافونتن، گوته، ولتر.

سعدی در خانواده‌یی پرورش یافت که همه‌ی قبیله‌ی وی عالمان دین بودند. نمونه‌اش داییِ وی است که قطب‌الدین شیرازی‌ از دانشمندان و عارفان مشهور سده‌ی 7 و 8 قمری‌ست.

در ایام کودکی متعبّد و مَولِع زهد و پرهیز بود، و آن را در حکایت 7 باب دوم (در اخلاق درویشان) با چنین جمله‌هایی بیان کرده‌است: شبی در خدمت پدر نشسته بودم و همه شب دیده بر هم نبسته....

استادان بزرگی را دیده و محضرشان را درک کرده؛ مانند: شیخ شهاب الدین ابوحفص سهروردی (از نام‌دارترین شیوخ متصوفه) صاحب کتاب «عوارف المعارف» که در بوستان از او پند عارفانه‌یی را به شعر آورده که:

مرا شیخ دانای مرشد، شهاب / دو اندرز فرمود بر روی آب

یکی آن‌که در جمع بدبین مباش! / دگر آن‌که در نفس خودبین مباش

 و شیخ ابوالفرج ابن جوزی (فقیه و محدث و متکلم و تاریخ‌نگار حنبلی که نسب‌اش به ابوبکر می‌رسد) و در سقوط بغداد به دست هلاکوخان کشته شد. در باب دوم گلستان حکایتی شیرین و بلند از ابوالفرج این جوزی آورده که

چندان که مرا شیخ اجلّ ابوالفرج بن جوزی -رحمة الله علیه- به ترک سماع فرمودی و به خلوت و عزلت اشارت کردی، عنفوان شبابم غالب آمدی و هوا و هوس طالب. ناچار به خلاف رای مربّی، قدمی برفتمی و از سماع و مجالست حظی برگرفتمی و چون نصیحت شیخم یاد آمدی گفتمی:

قاضی ار با ما نشیند برفشاند دست را / محتسب گر می خورد معذور دارد مست را...

اما گلستان

سعدی در گلستان یک نویسنده‌ی پراگماتیسم (عمل‌گرا)ست. تجربه‌های فراوان او در سفرهای طولانی به غرب و شرق ایران، در گلستان در حکایت‌های کوتاه بسته‌بندی شده‌است.

دنیایی که در گلستان سعدی شاهد آن هستیم، واقعی، رنگارنگ، زیرکانه، جامع، آگاه و مناسب برای اغلب طبقات اجتماعی‌ست.

نثر گلستان هم نثری آراسته است: سهل و ممتنع (ساده و تکرارناپذیر)، آهنگین و گوش‌نواز، کوتاه و اثرگذار

این کتاب بارها به زبان فارسی تصحیح شده است؛ از پژوهش‌گران این اثر، می‌توان به: محمد خزائلی، محمدعلی فروغی، خلیل خطیب رهبر، سعید نفیسی، محمدجواد مشکور و غلام‌حسین یوسفی اشاره کرد.

کتاب گلستان در زمان خود سعدی شهر‌ه‌ی خاص و عام شد و به شبه‌قاره‌ی هند هم کوچ کرد و در زمان زیست سعدی به زبان‌های هندی و بنگالی ترجمه گردید. 60بار در شبه‌قاره‌ی هند نویسندگان و شاعران به سبک گلستان کتاب نوشته‌اند؛ و به عبارتی، آن را بومی‌سازی کرده‌اند.

و همین طور دست به دست چرخید و زبان به زبان ترجمه شد.

گلستان، مجموعه‌ای‌ست از سه گونه‌ی مختلف نوشتاری:

نخست، تک جمله‌های کوتاه و پرمغز است:

• نه هر چه به قامت مهتر، به قیمت بهتر.
• مشک آن است که خود ببوید، نه آن‌که عطار بگوید.
• عالم ناپرهیزگار، کور مشعله‌دار است.
• همه کس را عقل خود به کمال است و فرزند خود به جمال.
• هرچه نپاید، دل‌بستگی را نشاید.
• رونده‌ی بی‌معرفت، مرغ بی‌پر است و عالم بی‌عمل، درخت بی‌بر و زاهدِ بی‌علم، خانه‌ی بی‌در.
• هر که سخن نسنجد، از جواب برنجد

دوم، حکایت‌هایی که طرح داستانی، هرچند ساده دارند؛ یعنی در آن گفت‌وگو، دو یا چند شخصیت و نقطه‌ی اوج دیده می‌شود؛ مانند:

جالینوس ابلهی را دید دست در گریبان عالمی زده و بی‌حرمتی همی‌کرد. گفت: اگر این، دانا بودی، کار او با نادانان بدین جا نرسیدی.

سوم، متن‌های طولانی، مانند: دیباچه، نزاع سعدی با مدعی که در درون خود، طرح داستانی هم دارد؛ اما داستان صرف نیست.

گلستان پس از یک سفر طولانی 34ساله و پس از بازگشت به میهن و شهر شیراز در 654 قمری نوشته شده‌است. زمانی که اتابک مظفرالدین ابوبکر بن سعد بن زنگی به عقل و حسن تدبیر سرزمین فارس را از تعرض مغولان وحشی و خون‌خوار مصون داشته بود.

بی‌شک سعدی در میان مردم و پادشاه و شاهزادگان و وزیران و امیران درباری ارج و قرب و احترام بسیار داشته است.

امنیت سرزمین سبب شد سعدی بنشیند و نخست بوستان را در 655 بنویسد و سال بعد آن به نوشتن گلستان هشت باب (درست مانند هشت بهشت) که با سیرت پادشاهان شروع شده و به آداب صحبت پایان گرفته، بپردازد:

هر باب از این کتاب نگارین که بنگری / هم‌چون بهشت گویی از آن باب خوش‌تر است

هدف از نوشتن گلستان دو چیز بود:

یکی انشای بلیغ‌ترین و شیرین‌ترین نمونه‌ی نظم و نثر فارسی در لباسی که متکلّمان را به کار آید و مترسّلان را بلاغت بیفزاید.

دیگری، بیان مطالب اخلاقی و مسایل اجتماعی؛ آن‌چه برای عام و خاص از شاه تا گدا در تدبیر زندگی به کار آید و راه و رسم و سبک زندگی خود را با آن تنظیم کنند.

به‌حق هم در هر دو هدف سنگ تمام گذاشت و: هر کس به زمان خویشتن بود / من سعدی آخر الزمانم

با نوشتن گلستان تحولی در نثر فارسی پدید آورد که هم‌اکنون اگر بخواهیم خوب بنویسیم و خوب سخن بگوییم، باید پای در مکتب گلستان بگذاریم؛ زیرا به قول استاد همایی، هنوز دوره‌ی سلطنت ادبیِ سعدی پایان نیافته است.

جنس قلم سعدی در گلستان، یعنی نثر مسجع، یا نثری میان شعر و نثر ساده است. وزن دارد، قافیه یا همان سجع دارد؛ این شیوه در قرآن کریم و شعر خسروانی مربوط به عهد ساسانی به شکل شعر هجایی وجود داشته‌است.

برخی گلستان سعدی را سیاست‌نامه خوانده‌اند، و برخی آن را اندرزنامه می‌دانند؛ اندرزها و سیاست‌نامه‌ی سعدی، دو گروه مخالف و موافق دارد. برخی معتقدند عمر اندرزهایش تمام شده و برخی دیگر مانند اعتقاد دارند اگر گلستان درست خوانده، و از اندرزهایش به‌درستی بهره برده شود، بدون شک، انسان گلستان‌خوان، درک درست‌تری از جامعه‌ی واقعی و روزمره‌ی خود خواهد داشت، و راه‌کارها و تکنیک‌هایی که گلستان به انسان می‌آموزد، اغلب راه‌گشاست.

البته گلستان نیز مانند هر متن ماندگار و کاربردی، می‌تواند بد یا کج فهمیده شود. می‌توان آن را با حبّ بهترین اثر زبان فارسی، یا بغض زن‌ستیزی و کودک‌آزاری سنجید. راز ماندگاری یک متن، اما از این خط‌کشی‌ها فراتر است و به نظرم اگر شیخ اجل زنده بود، در پاسخ به این افراط و تفریط‌ها از زبان لقمان حکیم می‌گفت:

دریغ کلمه‌ی حکمت با ایشان گفتن:

آهنی را که موریانه بخورد

نتوان برد از او به صیقل زنگ

با سیه‌دل چه سود گفتن وعظ؟

نرود میخ آهنین در سنگ

یا می‌گفت:

گر هنرمند از اوباش جفایی بیند

تا دلِ خویش نیازارد و درهم نشود

سنگِ بد گوهر اگر کاسه‌ی‌ زرّین بشکست

قیمتِ سنگ نیفزاید و زر کم نشود

یا به آن‌که شتم او می‌گفت، می‌گفت:

دانا هرگز نام هیچ بزرگی را به زشتی نمی‌برد؛ حتا اگر مخالف او باشد!

نویسنده: سیده الهام باقری

توضیحات

مجموعه : یادداشت

انتشار : جمعه 31 فروردين 1403 ساعت 00:36

بازدید: 19

 

توضیحات

مجموعه : یادداشت

انتشار : جمعه 31 فروردين 1403 ساعت 00:34

بازدید: 28

 

توضیحات

مجموعه : یادداشت

انتشار : چهارشنبه 22 فروردين 1403 ساعت 00:22

بازدید: 55

فردوسی‌شناخت (۱۶)

 فرانَک، مادر فریدون، را باید از زنان زندگی‌ساز شاهنامه دانست. او توانست تا شانزده‌سالگی فرزندش را از چنگال خونریز ضحاک نگاهبانی کند و به او یاری رساند تا کار ضحاک را بسازد و پس از هزارسال پادشاهی ایران را بازستاند. کار فرانک با پیروزی فریدون و بر تخت نشستنش تمام نشد، بلکه با شروع پادشاهی فریدون مسئولیت تازه‌ای پیدا کرد.
▫️برپایه روایت فردوسی، چون خبر به فرانک می‌رسد که فریدون پیروزمند بر تخت نشسته است، خود را برای مسئولیت‌های تازه آماده می‌کند:
پس آگاهی آمد ز فرخ‌ پسر
به مادر که فرزند شد تاجور
نیایش‌کنان شد سر و تن بشست
به پیش جهان‌داور آمد نخست
همی آفرین خواند بر کردگار
بر آن شادمان گردش روزگار
(فریدون، ب ۱۵، ۱۶ و ۱۸)

نخستین کار فرانک سپاس و نیایش خدای جهان‌داور است؛ خدایی که ایرانیان در همیشه تاریخ چنان به یکتایی و یگانگی ستايش می‌کرده‌اند که اگر آنها را نخستین یکتاپرستان عالَم بدانیم بی‌راه نیست.
پس از سپاس و نیایش، فرانک نیازمندان را در‌می‌یابد تا سپاسگزار عملی داده‌های خداوند باشد؛ نیازمندانی که بر اثر بیداد درازدامن ضحاک به خاکساری نشسته‌اند یا در همراهی قیام کاوه و فریدون جان و مال خود را فدای میهن کرده و آسیب دیده بودند:
از آن پس هرآنکس که بودش نیاز
همی‌داشت روز بد خویش راز
نهانش نوا کرد و کس را نگفت
همی راز او داشت اندر نهفت
(۱۹ و ۲۰)

▫️اینجا دو تدبیر حکیمانه در زبان فردوسی جاری است؛
یکی) توجه به نیازمندان آبرومند که نیاز خود را پنهان کرده و بر زبان نمی‌آورند،
دیگر) یاری رساندن پنهانی به آنها زیرا آبروی نیازمند به‌مراتب بیشتر و ارزشمندتر از آن چیزی است که به او داده می‌شود و نباید به آبرویش در برابر با داده‌ای ناچیز آسیب زد.
و این رفتار حکیمانه از آموزه‌های دینی ایرانیان   است که بر زبان فردوسی آمده است، آموزه‌هایی که از زردشت تا پیامبر اسلام (ص) بدان سفارش شده است.
▫️کار دیگر فرانک سپردن گنج‌هایی است که از پدران فریدون به امانت پیش او بود؛ گنج‌هایی که متعلق به مردم و کشور بود و باید برای سربلندی و پیشرفت ایران خرج می‌شد؛ گنج‌هایی که فرانک با درست‌کاری و امانت‌داری حتی در روزهای سختِ پنهان‌شدن و جنگ و گریز بدان دست نزده بود و آن زمان به‌کار آمد؛ ثروتی که باید در زمان خود و برای رفاه مردم خرج می‌شد:
از آن پس همه گنج آراسته
فراز آوردنده‌ش نهان خواسته
گشاده در گنج را گاه دید
درم‌ خوار شد چون پسر شاه دید
(۲۵ و ۲۷).

محمدجعفر محمدزاده

توضیحات

مجموعه : یادداشت

انتشار : شنبه 11 فروردين 1403 ساعت 23:58

بازدید: 40

 

توضیحات

مجموعه : یادداشت

انتشار : جمعه 03 فروردين 1403 ساعت 23:32

بازدید: 55

 کم‌توجهی و دوری از  شناخت مفاخر فرهنگی و بیگانگی با آثار زبان و ادبیات فارسی، کاهش تولیدات فاخر زبانی نقطه آسیب‌پذیری فرهنگ و  زبان فارسی است.
  از مشکلات ایران فرهنگی در طول تاریخ دشمنی با این زبان و فرهنگ بوده است و این دشمنی از زمان حمله اسکندر به ایران آغاز شده و  در سده‌های نخست هجری تکرار شد و با حمله مغول به سرزمین‌های ایران به اوج خود رسید و البته هربار مهاجمان برغم آسیب‌های نخستین در دراز‌مدت نه تنها نتوانستند به این فرهنگ آسیب برسانند بلکه در فرهنگ ایرانی و زبان فارسی هضم و جزئی از آن شدند.
 کارهای غیر فرهنگی برای مصادره، تحریف و وارونه نمایی از آثار و مفاخر ایرانی جریانی غیر فرهنگی است و مقابله و هوشیاری وظیفه پاسداران ایران فرهنگی است.
 زبان، زادگاه، نژاد و زندگی نظامی گنجوی، بزرگترین سراینده حماسه‌های عاشقانه پارسی ثبت و ضبط است و برای شناخت این شاعر بلندآوازه پارسی‌گو هیچ منبعی مانند دیوان اشعار او گویا و مستند نیست که در آن خود را "دهقان فصیح پارسی‌زاد" معرفی کرده است و خیلی روشن درباره زبان خود گفته است:
نظامی که نظم دری کار اوست
دری نظم کردن سزاوار اوست
  گواه اصالت شعر نظامی صدها نسخه خطی در موزه‌ها و کتابخانه‌های معتبر جهان است؛ به عنوان نمونه تنها فرهنگستان هنر ایران فهرستی از هفتاد نسخه خطی را که افزون بر ارزش تاریخی دارای ارزش هنری اعم از خط، نقاشی و نگارگری دارد، جمع‌آوری و معرفی نموده که قدیمی‌ترین آن مربوط به اوایل سده هشتم و تازه‌ترین آنها مربوط به دوره قاجار است.
 اصالت و فراوانی نسخه‌های خطی شعر نظامی گنجوی آنگونه است که فقط در موزه ملک تهران ۲۲ نسخه خطی از شعر نظامی گنجوی نگهداری و در معرض دید عموم قرار گرفته است؛ و همین بس که بدانیم  فقط از مخزن‌الاسرار نظامی تاکنون  ۶۵ نسخه خطی در جهان شناسایی شده است.
  اگر امروز زادگاه و مزار نظامی گنجوی از ایران جدا افتاده باشد؛ نمی‌توان پنهان کرد و نادیده گرفت که گنجه روزگاری مرکز شعر و ادب فارسی بوده به نحوی که جمال‌الدین خلیل شروانی در کتاب نزهه‌المجالس که در اوایل سده هفتم تالیف کرده است  از ۲۴ شاعر رباعی‌سرای پارسی‌گوی این شهر  نام برده و نمونه شعر آنها را در  اثر ارزشمند خود آورده است، اثری که نسخه خطی آن در کتابخانه سلیمانیه استانبول نگهداری می‌شود و برای نخستين بار هلموت ریتر آلمانی در سال ۱۹۳۳ م آن را به جهان ادبیات معرفی کرد و مرحوم دکتر امین ریاحی آن را تصحیح و همراه با توضیحات منتشر نموده است.
 نکته‌ی با اهمیت دیگر آنکه نظامی  در شعرش بیش از چهل بار از ایران یاد کرده و بارها زبان خود را پارسی و یا دری دانسته است، حال گیریم که با جعل و وارونه نمایی اشعاری را به نظامی گنجوی نسبت دادند؟ با صدها نسخه خطی نظامی و با تاثیر ژرف او بر شعر و ادبیات پارسی‌گویان جهان از شبه‌قاره تا خراسان و ایران و عراق  تا فرارودان چه‌خواهند کرد؟!
 باید بدانیم و بدانند که فرهنگ از جنس اموال منقول نیست که خریدنی یا جداشدنی باشد؛ بخش عمده فرهنگ میراث ناملموس و متعلق به آن تمدن است و به عنوان هویت فرهنگی آن تمدن باقی خواهد ماند، حال آنکه اسناد ملموس و کهن این پیوستگی و وابستگی در دسترس است.
محمدجعفر محمدزاده

توضیحات

مجموعه : یادداشت

انتشار : جمعه 03 فروردين 1403 ساعت 23:21

بازدید: 18

وجود لهجه‌های مختلف نزدیک به هم از یک زبان در میان اقوام هم‌نژاد امری است که اختصاص به این سرزمین ندارد و در همه جای دنیا نمونۀ آن را می‌توان یافت. در کشور فرانسه از روزگار قدیم دو لهجۀ اصلی وجود داشته که یکی از آنها از قرن یازدهم تفوق یافته و زبان رسمی کشور قرار گرفته و آن دیگری به صورت لهجه‌های محلی هنوز باقی است.
غرض این است که بدانیم این حال تنها در کشور ما رخ نداده است. اقوامی که قرابت نژادی و زبانی با هم دارند برای تفهیم و تفاهم محتاج وسیلۀ مشترکی هستند و به این سبب اگر لهجه‌های ایشان با هم نزدیک و از یک اصل باشد، به طبع یکی از آن لهجه‌ها را رجحان می‌نهند و به عنوان زبان مشترک برمی‌گزینند. این زبان البته در اصل به یکی از نواحی آن سرزمین اختصاص داشته است، اما پس از آنکه به این طریق توسعه و کمال یافت دیگر به ناحیۀ خاصی تعلق ندارد بلکه زبان مشترک همۀ مردمان آن سرزمین محسوب می‌شود. اما سیاست‌های خارجی که از چندی پیش در کشور ما نفوذ یافته است یکی از وسایل پیشرفت و غلبۀ خود را در ایجاد تفرقه و نفاق میان اقوام ایرانی دیده و در این راه کوشش‌ها کرده است یک جا غرور قومیت را تقویت کرده و استقلال زبان را وسیلۀ ایجاد یا تحکیم استقلال سیاسی نشان داده و جای دیگر مردم ساده‌لوح را برانگیخته تا میان خود و برادران خویش اختلاف جزئی و نادرست بیابند و خود را به سبب آنکه لهجۀ محلی ایشان عیناً همان زبان رسمی کشور نیست مظلوم بپندارند و دندان کینه بر هم بفشارند.
عجبا مگر زبان فصیح و ادبی فارسی امروز زبان کدام ناحیۀ خاص است تا نواحی دیگر از آن اعراض کنند و بخواهند لهجۀ محلی خود را به جای آن بنشانند؟ همۀ اقوام ایرانی در تشکیل و تکمیل زبان فارسی سهیم بود‌ه‌اند و مشکل می‌توان گفت سهم کدام ناحیه بزرگ‌تر است.

«فرهنگ مشترک»، دکتر پرویز ناتل خانلری

در:
 [ای زبان پارسی...، به کوشش دکتر میلاد عظیمی، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، چاپ دوم ۱۴۰۲، ج ۲، ص ۵۸۲- ۵۸۴]

توضیحات

مجموعه : یادداشت

انتشار : جمعه 03 فروردين 1403 ساعت 23:14

بازدید: 35

به نام خداوند جان و خرد

از فرزند ایران
به کشورهای حوزه‌ی تمدن ایران‌شهر!
از ایران و عراق و آذربایگان و ارمنستان و قرقیزستان و ازبکستان و قزاقستان و تاجیکستان و افغانستان تا پاکستان و هند و چین و روسیه!

نوروز، فصل مشترک ماست

به شما و هم‌تباران اهورایی درود می فرستم که آرایه‌ی زیستن‌گاه جهان هستید!
نوروز، فصل مشترک همه‌ی ماست. هر دلی که به عشق نوروز می‌تپد، معبد عاشقان است و هرکس که نوروز را جشن می‌گیرد ایرانی و عضوی از جامعه‌ی بزرگ ایران‌شهر است.
ما ملت‌های هزاره‌ها هستیم. ریشه‌های ما تا عمیق تاریخ است. ما را با اسطوره‌ها و افسانه‌هایمان می‌شناسند. جهان در برابر مفاهیم بلند انسانی که در افسانه‌های ما جریان دارد، کلاه از سر بر می‌دارد.
در افسانه‌ها و اسطوره‌های ما راستی، نیک‌نامی، آوازه‌ی اجتماعی، میهن‌پرستی، نوع‌دوستی، عشق، احترام به حقوق بشر، پایه‌های زندگی اجتماعی است.
ما وارث انسان کامل، رستم دستان هستیم. رستم، نماد انسان آرامان‌گرای ایرانی است. او خود سرچشمه قدرت است؛ اما قدرت را در مردم نوازی و پاسداری از ایران بزرگ به کار می‌گیرد.
در رگ‌های ما خون آرش کمانگیر، جاری است او که تمام هستی خود را در زه کمان خود نهاد تا آرش بمیرد؛ اما ایرانی و ایران بماند. ما به خود می‌بالیم که سیاوش، پاکترین و زیباترین جوان صلح طلبی که برای پرهیز از خشونت و جنگ، ترک پدر نمود و تن به غربت داد و قربانی صلح طلبی شد، از تبار ماست.
ما وارث کورش بزرگ، نخستین حکم‌ران دادگستر و نخستین پادشاه منادی صلح بشریت، هستیم.
نوروز، نشانه و پرچم ماست. سزاوار است که همه، این پرچم را در دل‌های خود به اهتزاز درآوریم.
استعمار، سیصد سال است که با فریب و نیرنگ، تلاش نمود تا در نخستین گام، ما را از ریشه‌های خودمان جدا کند و در گام‌های بعدی زبان و فرهنگ ایران‌شهری ما را روز به روز استحاله نماید و ما را با این شیوه‌های پلشت از افسانه‌ها و اسطوره‌هایمان جدا کند و تا اندازه‌ای به اهداف پلشت خود رسیده است.
اکنون که در بستر فضای مجازی و گروه‌های اجتماعی، ملت‌ها به هم نزدیک شده‌اند، دوران آن رسیده که به ریشه‌ها برگردیم و قله‌های ادب و فرهنگ خود از رودکی و فردوسی و بیهقی تا سنایی و عطار و مولوی و حافظ و سعدی و دیگر افتخارات خود را دریابیم و نهضت بازگشت به اصل و ریشه های ایرانشهری را بیاغازیم.
ما یک ملتی به هم تنیده هستیم از افتخارات ما این است که با وجود تنوع و گوناگونی قومیت‌ها، تاریخ سراغ ندارد در ایران‌شهر، جنگ قومیتی رخ داده باشد.
هزاران سال است در سایه‌ی مکتب شاهنامه‌ی فردوسی، اقوام ایران‌شهری چون زنجیر پولادین به هم پیوسته‌اند. مکتب فردوسی به ما می‌آموزد که انسانِ ایرانی، انسانی خردگرا، میانه رو، صلح طلب، نوع دوست است که میهن خود را آباد، آزاد و شاد می‌خواهد.
نوروز، نماد و نشانه‌ی ایران و کلید در گنج فرهنگ و تمدن ایران‌شهری است. پاسداشت نوروز، پاسداشت فرهنگ انسان مدار ایرانی است.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های انسان‌های موفق برای زندگی در دنیای دیجیتال داشتن «قدرت گزینش» است.
اگر ما مؤلفه‌های فرهنگی و انسانی خود را به درستی و هنری‌ترین شکل به فرزندانمان معرفی نکنیم، آن‌ها نمی‌توانند در بین همه مؤلفه‌های فرهنگیِ متنوع جهان، گزینشی درست، متناسب با فرهنگ و تمدن ایران‌شهری داشته باشد.
بنابر‌این:
نخست، پیشنهاد می‌کنم با همکاری همه‌ی کشورهای حوزه‌ی تمدن ایران‌شهری، پرچمی مشترک با عنوان « پرچم نوروز» طراحی شود و در روزهای جشن نوروز، این پرچم در کنار پرچم ملی کشورها به اهتزاز درآید.
دو دیگر پیشنهاد می‌کنم هر سال پایتخت یکی از کشورهای حوزه‌ی تمدن ایران‌شهری به عنوان «پایتخت نوروز» به جهانیان شناسانده شود و برای حضور علاقه‌مندان و گردشگران به پایتخت نوروز، دولت‌ها، زمینه‌ها و تسهیلات کافی و لازم را فراهم کنند.
برای شناساندن فرهنگ ایران‌شهری و گسترش مفاهیم نوروز به ملت‌های جهان، سزاوار است در پایتخت نوروز، جشنواره‌های جهانی ادبیات و هنر ایران‌شهری و نمایشگاه‌های بزرگ کتاب، در باره‌ی نوروز و فرهنگ ایران‌شهری برگزار گردد.
ایدون باد!
فرزند ایران
علی گودرزیان ع پایدار

 سرچشمه : سیمره‌ی شماره‌ی 714(چهارشنبه 23 اسفند 1402)