به نام خدا
شادروان دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن نمونۀ یک ایرانی خردمند و معتدل و منصف بود. اندیشه‌ها و آثار او همه دعوت به خردمندی و آهستگی و دعوت به سازندگی ریشه‌دار برای پیشرفت ایران است. او مرد تاریخ و ادب و فرهنگ بود. ایران‌دوستی نجیب که جهان‌دیده بود و با فرهنگ غرب نیز به‌‌خوبی آشنا بود و یک از نگرانی‌های عمیق او، خودباختگی نسل‌های امروز در برابر دستاوردهای تمدن غربی، و غفلت از داشته‌ها و دستاوردهای فرهنگ و تمدن ایرانی بود. او به انکار دستاوردهای هیچ فرهنگی نکوشید، بلکه پیشرفت‌های بشر را در جای‌جای جهان ستود و باور داشت که باید با خودشناسی و تقویت و بازخوانی سرمایه‌های فرهنگی ایران نسل‌های نو را تربیت کرد تا درعین بهره گرفتن از دستاوردهای امروز دنیا، مقهور هیچ فرهنگی نشوند. او در جایی گفته: «برای ملتی که صاحب میراث عظیم فرهنگی است و گذشتۀ پرشکوهی را به دنبال خود می‌کشد و بار سنگینی از تاریخ بر پشت دارد، ناروا و زننده است که سبک‌سری از خود نشان دهد و خود را آنقدر پایین آورد که تا حد یک تقلیدچی تنزل کند.» ازاین‌رو، در سراسر زندگی پرثمرش، همۀ کوشش خود را در راه شناخت ظرفیت‌ها و ظرافت‌های فرهنگ ایران‌زمین و انتقال آن به نسل بعد در کار کرد.
آثار و نوشته‌های او در شناخت فردوسی یکی از نقاط عطف در تاریخ پژوهش‌های ایرانیان دربارۀ شاهنامه و فردوسی است. اسلامی ندوشن با رویکرد تحلیلی به متن شاهنامه می‌نگریست و کار او نه شرح و تفسیر ابیات بلکه تجزیه و موشکافی نگاه ایرانی فردوسی در شاهنامه و بازتاب آن در فرهنگ ایران‌زمین و برای ایرانِ امروز بود.
اسلامی ندوشن محقق و نویسنده و جستارنویسی بود که در زندگی، سرنوشت خود را به قلم بسته بود. او نوشت و نوشت و نوشت تا «ایران را از یاد نبریم». به‌راستی، آنچه را اسلامی نوشت و منتشر کرد، می‌توان در یک مقوله و زیر یک چتر، به نام ایران‌دوستی، جای داد. او، خود، نام فهرستی توصیفی را که از مجموعۀ آثارش تدوین کرده، و درواقع در حکم جمع‌بندی تلاش قلمی او در طول چند دهه است، با نامی خوانده است که می‌توان آن را منش یک ایرانی معتدل و خردمند دانست: «باران، نه رگبار!»
به قول مولوی:
آسمان شو، ابر شو، باران ببار
ناودان بارش کند، نآید به کار
بازگرداندن پیکر آن شادروان به خاک میهنش ایران، همچون بازگرداندن کودکی به آغوش مادرش، راست و درست و بجاست.
از خداوند برای روان او آرامش طلب می‌کنیم.
غلامعلی حداد عادل
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی
